In het wild(39)

Voor 1975 zijn nooit meer dan 15000 mensen van buiten, en daarmee wordt bedoeld van buiten Amsterdam, in één jaar in de stad komen wonen. Tot 1975 bestond in Amsterdam bijna niet zoiets als ‘buitenlanders’. Alleen in 1914, 1930 en 1946 viel een groot aantal immigranten waar te nemen, waarmee in dit geval vooral wordt bedoeld: binnenlandse immigranten.

Tijdens mijn jeugd, en eigenlijk zelfs tijdens mijn tijd aan de Universiteit van Amsterdam, bestond het hele gespreksonderwerp ‘de multiculturele samenleving’ niet of nauwelijks. In ieder geval niet zoals het nu het debat beheerst. En ik ben nog geen veertig jaar.

Ik kan me de eerste keer herinneren dat ik over dit onderwerp nadacht. Het zal rond 1980 zijn geweest dat een jongetje me bij het voetballen aansprak in een taal die ik niet kende, in de veronderstelling dat ik hem zou verstaan. Het moet Turks zijn geweest of een taal die ze in Marokko spreken. In 1980 woonden er Turkse en Marokkaanse Nederlanders in Amsterdam, maar het was niet een onderwerp dat vaak ter sprake kwam.

In de jaren daarna gebeurde het steeds vaker dat mensen me aanspraken in een taal die ik niet verstond. En vanaf het moment dat ik iets ouder werd, zoals mannen met donker haar kan overkomen zodra ze geen schattige kleine jongetjes meer zijn, werd ik steeds vaker behandeld op een manier die een bevoorrecht jongetje uit Amsterdam-Zuid niet gewend was. Pas na een paar jaar legde ik het verband tussen die twee zaken: die mensen doen onvriendelijk en achterdochtig omdat ze waarschijnlijk denken dat ik een Marokkaan of een Turk ben.

De gevoelens die dat opwekte, en de spanning die staat op het verschil tussen deze twee uitersten in het Nederland van de eenentwintigste eeuw, enerzijds een elitaire jood uit Amsterdam-Zuid en anderzijds een Marokkaanse jongeman – het was het eerste idee voor waar mijn roman Alleen maar nette mensen over moest gaan.

Ik wist dat het een uniek gegeven was. Veel mensen weten hoe het is om een bevoorrechte blanke Hollander te zijn. En veel jongens met zwart haar weten hoe het voelt om behandeld te worden als een zogeheten kutmarokkaan. Maar bijna niemand kent beide gevoelens uit de eerste hand. Vanuit die spanning wilde ik de verwarring laten zien die inmiddels was ontstaan over het onderwerp ‘de multiculturele samenleving’.

Voor wie de cijfers bestudeert kan het niet verrassend zijn dat die spanning en verwarring zijn ontstaan. Niet eerder in de geschiedenis van Amsterdam is in zulke korte tijd de bevolkingssamenstelling zo radicaal veranderd. In de meeste gevallen waren de nieuwe bewoners afkomstig uit een sterk van Amsterdam verschillende omgeving.

In 1979 bestond 87% van de inwoners van Amsterdam uit autochtone Hollanders. Van de overige 13% hoorde 10% bij wat ze nu ‘niet-westerse allochtonen’ noemen. Van de ‘niet-westerse allochtonen’ waren Surinamers de grootste groep met 5%. Daarna kwamen de Marokkanen met 2%, de Turken met 1% en de Antillianen met 0,5%. De overige gastarbeiders, uit Spanje, Portugal, Griekenland, Italië en Joegoslavië, waren bij elkaar 2%.

Dertig jaar later, in 2009, wonen er in Amsterdam 68761 Surinamers, 68 099 Marokkanen, 39 654 Turken, 11559 Antillianen en 74686 ‘overige niet-westerse allochtonen’. In totaal zijn dat 26 2759 ‘niet-westerse allochtonen’. Ook wonen er 111 640 ‘westerse allochtonen’ en 381 948 autochtonen. Bij elkaar opgeteld zijn dat 756 347 inwoners. De autochtonen vormen precies de helft van de Amsterdamse bevolking. Eén op de drie Amsterdammers is een ‘niet-westerse allochtoon’. De Surinamers en Marokkanen maken allebei bijna 10% uit van de bevolking, de Turken 5%.

In dertig jaar is de autochtone bevolking van Amsterdam afgenomen van 87% tot 50%. De niet-westerse allochtonen zijn van 10% gestegen naar bijna 30%. Surinamers zijn verdubbeld van 5% naar 10%, Marokkanen vervijfvoudigd van 2% naar 10%, Turken ook vervijfvoudigd van 1% naar 5%.

Die ontwikkeling zal zich verder doorzetten. Tijdens de laatste vijf jaar is de totale bevolking van Amsterdam toegenomen. Het totale aantal inwoners is toegenomen van 742 951 tot 756 347. Als de index van 2005 100 is, dan is dat in 2009 102 geworden. Het aantal autochtonen is afgenomen, van 100 naar 99, evenals trouwens het aantal Surinamers, tot 98. De snelst groeiende groepen zijn de Turken, naar 105, de Marokkanen, naar 106, de ‘overige niet-westerse allochtonen’ naar 107 en ook de westerse allochtonen naar 107.

Is het vreemd dat deze nooit eerder vertoonde verandering van de bevolkingssamenstelling zorgt voor spanningen en verwarring? Hoe moeten we ineens samen leven met al deze nieuwe en van ons verschillende mensen erbij?

Nee, dat is niet vreemd.

Heeft het geholpen dat het gespreksonderwerp ‘de multiculturele samenleving’ tot een paar jaar geleden niet bestond?

Nee.