37 De els
Hoe het hout van de els rood is geworden
De winter is een rustperiode voor de natuur. In veel natuurgebieden worden bomen gesnoeid. In geriefhoutbosjes worden essen, wilgen en elzen teruggezaagd tot de ‘stobbe’. Het hout van de eerste twee is wit, maar wist u dat het hout van de els rood is? Hoe dat zo gekomen is, is een lugubere Keltische legende.
Lang geleden was Jacu, een tienjarig meisje, in de vroege morgen vossenbessen aan het plukken. Het landschap, met her en der groepjes kromme, stakerige bomen, was open en wijds. Het leek op het landschap zoals je dat vandaag de dag in Nederland aantreft in de drogere delen van de Oostvaardersplassen.
Het beloofde een mooie dag te worden, de opkomende zon loste de mistflarden snel op. Plotseling zag ze uit de mist een aantal tovenaars naderen. Uit angst klom Jacu in een oude, bijna honderdjarige els. Bovenin drukte ze zich stevig tegen de bruine bast en wachtte in de beschutting van het groene bladerdek op wat zou komen.
Uitgerekend aan de voet van de els waarin ze zich had verstopt, ging de groep tovenaars in een kring zitten. Verbijsterd zag ze hoe ze een dode vrouw neerlegden. De oudste tovenaar sneed het lichaam met een groot mes in stukken. Er volgde een ritueel waarbij de lichaamsdelen van de vrouw ritmisch in de hoogte werden gegooid, keer op keer, hoger en hoger, onder het murmelen van sonore klanken. Een tovenaar gooide zo hoog dat er plots, zonder dat hij het merkte, een onderarm op de tak viel waarop Jacu zich schuil hield. Die arm bleef haken aan de tak. De mannen in hun zwarte gewaden vervolgden nog een paar minuten hun ritueel waarna ze de onderdelen van het lichaam weer netjes in elkaar pasten. Maar… de rechteronderarm van de vrouw ontbrak! Priemende ogen keken omhoog, Jacu drukte zich nog dichter tegen de boomstam, maar de tovenaars zagen niets en haalden hun schouders op. De oudste tovenaar zaagde een middelgrote tak uit de boom, hakte en sneed die in de vorm van een arm en legde de tak op de plaats van het ontbrekende lichaamsdeel. Uit de groep stegen geheimzinnige geluiden op. Alle tovenaars strekten hun armen uit in de richting van de vrouw. De oudste zwaaide met zijn toverstok en toen werd het doodstil.
Jacu geloofde haar ogen niet toen ze zag dat de vrouw de ogen opende en bewoog. Ze leefde weer! De tovenaars en de vrouw stonden op en liepen rustig het bos uit, de open vlakte in.
Toen de tovenaars allang uit het zicht waren verdwenen, klom Jacu uit de els, rende naar huis en vertelde wat ze gezien had. Vanaf die dag wordt het hout van de els rood, als je hem omzaagt. Rood van het bloed dat hij de doden geeft om terug te keren tot de wereld der levenden.
Keltische strijders gebruikten delen van de els voor wondverzorging. De els is een typische boom van de natte streken van West-Europa. Vroeger stonden er veel in de broekbossen achter de duinen en in de delta van de grote rivieren. Het hout is zacht, maar in water is het heel duurzaam en het wordt gebruikt voor heipalen en oeverbeschoeiing. Venetië is deels gebouwd op heipalen van de els. Let midden in de zomer eens op het vruchtbeginsel. U ziet aan de uiteinden van de takken meestal drie generaties: de oude elzenpropjes van het voorgaande jaar, de groene elzenpropjes van de komende winter en de prille katjes van de komende lente. Putters en sijsjes zijn dol op de zaadjes in de elzenpropjes.