De commandant sloeg zijn cape om, trok zijn brede gele koppel recht, stak zijn pistool in de holster en zette zijn pet scheef op zijn hoofd. Dat gaf hem iets stoers. Hij nam zijn zweep, tikte ermee tegen zijn laars en wendde zich tot "De Verrader".
'Kom mee, Stabsfeld'. Ik zal je eens laten zien wat je kunt doen als je complicaties wilt vermijden.'
"De Verrader" knikte en trok zijn overjas aan. Hij vroeg zich af of hij zijn pet ook scheef zou opzetten zoals de commandant, maar dat durfde hij toch niet. Hij zou er eens last mee kunnen krijgen. Je moest op alles voorbereid zijn met een commandant die er zo gedistingeerd uitzag.
De gouden epauletten van de generaal glansden. Hij haakte het gouden kettinkje van zijn cape dicht en sloeg de cape naar achteren, zodat de witzijden voering zichtbaar werd. Hij deed denken aan een operette-officier die naar een gemaskerd bal gaat.
Aangevuurd door de kreten van Stever kloste de brigadegeneraal door de lange gang.
Op het binnenplein nam Rotenhausen het bevel over. Hij inspecteerde het tenue, waarop hij geen aanmerkingen kon maken. Hij liet een van de steentjes verwisselen voor eentje van kleiner formaat. Daarna posteerde hij zich op de trap. Stever liep naar de overzijde van het plein, waar hij zich met zijn pistoolmitrailleur gereedhield. Zelfs een bejaarde generaal zou het te kwaad kunnen krijgen met zijn zenuwen. "De Verrader" stond links van de commandant.
'Let goed op, Stabsfeld'', zei de commandant glimlachend. 'Als hem bij het exerceren iets overkomt, kan niemand ons iets maken.'
Hij glimlachte vriendelijk.
'Als iemand deze beproeving een week lang tweemaal per dag volhield, zou hij de best getrainde infanteriesoldaat ter wereld zijn.' De commandant verschoof zijn koppel en ging wijdbeens staan, op-en-top de Pruisische officier. Hij deinde heen en weer en beval met knarsende stem: 'Geeft acht! Rechts om! Looppas op de plaats! Opgelet, in looppas voorwaarts... mars! Sneller, gevangene, veel sneller! Knieën hoger opheffen, ouwe vent, vooruit! Halt! En liggen! Twintig maal het binnenplein rond, kruipend op de knieën, ja, begin maar!'
Het zweet brak de brigadegeneraal uit. In zijn ogen onder de helm kwam een starre blik. Hij wist dat iedere aarzeling van zijn kant zou worden beschouwd als de weigering om een bevel op te volgen en dat er dan op hem zou worden geschoten. De brigadegeneraal had drieënveertig jaar in het Duitse leger gediend. Als jongen van vijftien was hij op de cadettenschool in Gross Lichterfelde gekomen. Hij kende de voorschriften door en door en wist precies hoe ver de commandant kon gaan. Flauwvallen was het enige wat als excuus kon gelden wanneer een gegeven bevel niet werd opgevolgd.
'Gevangene, halt! Door de knieën buigen en met sprongen voortbewegen, ja!'
Iedere sprong op het cement van de binnenplaats was met die zware bepakking van vochtig zand een marteling. De steentjes in zijn laarzen begonnen nu ook hun invloed te doen gelden.
"De Verrader" stond openlijk te grinniken. De commandant lachte tevreden.
'Vooruit, gevangene. Een beetje energieker. Lichaamsbeweging is heilzaam voor het gestel. Hoger springen, langere sprongen! Sneller! Geweer in de uitgestrekte arm!' De bevelen volgden elkaar sneller op. Liggen! Kruipen, vooruit! Sprongen op de plaats met aaneengesloten voeten! Looppas, mars! Bajonet op het geweer! Cavalerie-aanval van rechts! Verdedigen met de bajonet!'
Na vijftien minuten viel de generaal voor de eerste maal flauw. Stever had twee en een halve minuut nodig om hem bij te brengen.
Toen de commandant drie sigaren had gerookt, begon de generaal te huilen. In het begin was alleen een zwak steunen te horen, een ongearticuleerde klacht. Een uur nadat hij de eerste kreet had geslaakt, was de hele gevangenis wakker. In alle cellen luisterden angstige gevangenen. Degenen die al enige tijd vastzaten, wisten wat er gebeurde. Een speciale infanterieoefening op de binnenplaats.
De oude man huilde nu bijna onafgebroken. Iedere kreet eindigde in een gerochel.
Stever porde de loop van zijn pistoolmitrailleur in de buik van de gevangene, vlak boven de navel, telkens op precies dezelfde plaats. Dat liet geen sporen na. In het ergste geval kreeg de gevangene een maagbloeding, maar dat was altijd mogelijk bij zware oefeningen en in welk leger mag niet worden geëxerceerd?
De commandant lachte niet meer. Zijn ogen fonkelden. Zijn mond was een smalle streep geworden.
'Gevangene,' brulde hij, 'sta op! Obergefreiter, help hem!'
Stever porde met de bewegingen van een automaat.
De brigadegeneraal slaagde erin zich zelf overeind te hijsen. Hij wankelde als iemand die stomdronken is. Hij sleepte zich voort. Iedere stap was een marteling.
De commandant riep:
'Halt! Vijf minuten rust! Ga zitten! Gevangene, heb je iets te zeggen voor de oefening wordt hervat?'
De oude man staarde voor zich uit. Zijn ogen waren dof geworden. De geest van een dode, zou men zeggen, nog omhuld door levend vlees. Maar hij zei met bijna onhoorbare stem: 'Nee, commandant.'