'Nee, commandant.'
De commandant hief het hoofd op; hij prentte zich Ohlsens trekken in zijn geheugen.
'Gevangene, je staat niet rechtop.'
"De Verrader" hief zijn rechterarm omhoog.
Stever gaf Ohlsen een por met de kolf van zijn pistoolmitrailleur.
'Gevangene, als je het bevel krijgt in de houding te staan, moet je je hoofd recht houden,' zei de commandant met een minzame glimlach.
Een afschuwelijke, brandende pijn schoot door Ohlsens lichaam. Hij kon nauwelijks blijven staan.
'Gevangene, je beweegt,' constateerde de commandant kortaf.
De linkerhand van "De Verrader" schoot omhoog. Stever gaf hem tweemaal een por. Nu met de loop van zijn pistoolmitrailleur. Hij trof Ohlsen uit volle kracht ter hoogte van zijn nieren.
Luitenant Ohlsen had het gevoel dat er roodgloeiende naalden in zijn rug werden gestoken. Hij zakte op zijn knieën. De tranen sprongen hem in de ogen.
De commandant schudde gegriefd het hoofd.
'Gevangene, volg jij een gegeven bevel niet op? Wil jij niet rechtop staan? Ga je als een oud wijf op je knieën liggen?' De commandant gaf "De Verrader" een teken en diens linkerhand ging tweemaal omhoog.
Stever sloeg weer met de kolf. Hij sloeg met de loop. Hij trapte de luitenant die nu op de grond lag. Viermaal schopte hij hem precies in zijn navel. Luitenant Ohlsen gilde van pijn. Er druppelde wat bloed uit zijn mondhoek. Niet veel. Een dun streepje.
De commandant sloeg met zijn rijzweep op het bureau.
'Obergefreiter, zet de gevangene rechtop.'
Stever porde met de loop, waarvan de opening Ohlsens wang openhaalde.
Luitenant Ohlsens gegil ging door merg en been. Hij dacht aan Gerd, zijn zoontje. Hij mompelde iets onverstaanbaars. De anderen dachten dat hij protesteerde, maar hij sprak tegen zijn kleine jongen.
"De Verrader" hief nogmaals zijn hand op. Stever porde met de loop van zijn pistoolmitrailleur tegen Ohlsens wervelkolom.
Hij werd bewusteloos naar zijn cel gedragen.
Nu kwamen de gevangenen die naar Torgau zouden gaan aan de beurt. Elk van hen moest een verklaring ondertekenen waarin stond dat hij correct was behandeld en geen klachten had. Iedere verklaring werd medeondertekend door twee andere gevangenen.
Een brigadegeneraal weigerde te tekenen.
'Commandant,' zei hij rustig, op ijskoude toon, 'ik blijf hoogstens twee jaar in Torgau, maar als ik één rapport indien over u en uw mensen, krijgt u vijfentwintig jaar. Er zijn hier in deze gevangenis terwijl ik er was minstens twee moorden met voorbedachten rade gepleegd. Als ik uit Torgau vrijkom, ga ik nog zes weken naar een heroriënteringskamp. Daarna krijg ik mijn rang terug en waarschijnlijk het bevel over een disciplinaire infanteriedivisie. En ik beloof u op mijn erewoord dat ik hemel en aarde zal bewegen om u in mijn divisie te krijgen. Maar ik zal u correct laten behandelen, precies volgens de voorschriften in disciplinaire regimenten.'
Het werd doodstil in het bureau.
Stever keek naar "De Verrader", maar die hief zijn hand niet op. Zo iets was nooit eerder gebeurd. Een gevangene die dreigde. Een gevangene die beschuldigingen uitsprak.
De commandant verschoof onverschillig op zijn stoel, stak een sigaar op, nam zijn rijzweep en speelde ermee. Hij keek eens naar de brigadegeneraal die voor hem in de houding stond.
'Gevangene, dacht je heus dat iemand van jouw leeftijd het zes weken zou uithouden in een strafbataljon? Als je er drie dagen bent, verlang je naar ons terug.'
Hij schoof zijn pistool dat op het bureau lag naar de generaal toe.
'Ik zal je een voorstel doen. Neem dit wapen en maak er een eind aan voor je het kamp hebt gezien.'
Hij bewoog zijn zweep vlak voor het gezicht van de brigadegeneraal.
"De Verrader" hield zijn adem in en dacht: 'Goeie genade, straks raakt hij hem en als die vent met striemen op zijn gezicht in Torgau aankomt, luist hij ons er allemaal in. Dat kunnen we nooit goedpraten.'
De commandant grinnikte kwaadaardig.
'Je zou wel willen, hè, dat ik sloeg! Dan zou je aan kolonel Vogel in Torgau kunnen bewijzen wat er hier gebeurt. Maar zo dom zijn we niet. Dat zul je merken. Wij houden ons hier aan de voorschriften. Als wij een opstandige gevangene willen dresseren, hoeven wij geen geweld te gebruiken.'
Hij wendde zich tot Stever.
'Obergefreiter, over tien minuten moet deze gevangene op de binnenplaats klaarstaan in veldtenue met vijftig kilo nat zand in zijn rugzak, en de oudste en stugste laarzen aan die je maar kunt vinden. In iedere laars doe je een rond steentje. Laat hem twee uur oefenen.'
"De Verrader" grijnsde. Stever grijnsde. De commandant glimlachte.
Het gezicht van de brigadegeneraal was uitdrukkingloos gebleven. Het bevel van de gevangeniscommandant was volgens de voorschriften correct. Met die voorschriften was het mogelijk iemand te doden. Het ging er maar om of het hart het volhield.
'Gevangene, rechtsomkeert,' beval Stever. 'Voorwaarts mars – looppas!'