Nu was Mozes een zeer bescheiden man - niemand op de wereld was zo bescheiden als hij.!
[*Numeri, vierde boek van Mozes 12:1-3]
De Conservator laat een lachje horen: 'Zou de meest bescheiden man ter wereld zichzelf zo hebben omschreven?'
'Dat bewijst niets', breng ik ertegen in. 'Zelfs al heeft Mozes niet het hele boek geschreven, dan betekent dat nog niet dat hij er niets van heeft geschreven.'
'Veel mensen denken er zo over', zegt Beatriz. 'Dat een redacteur de tekst van Mozes hier en daar mooier heeft gemaakt. Maar veruit de meeste theologen en priesters in onze tijd zijn het erover eens dat Mozes de boeken van Mozes niet heeft geschreven.'
'Als je de boeken leest,' zegt de Conservator, 'zul je je verbazen over de herhalingen, al die verschillende benamingen voor God, de mensen en de tegenstrijdige versies van dezelfde gebeurtenissen.'
'In het eerste boek van Mozes staan twee verschillende scheppingsverhalen', zegt Beatriz. 'Twee?'
'Twee verwante verhalen die samengevlochten zijn tot één', zegt de Conservator. Dan leest hij hardop:
In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water.!
[* Genesis, eerste boek van Mozes 1:1-2]
'Zo begint het scheppingsverhaal zoals wij het kennen. Maar in dezelfde tekst is een tegenstrijdig scheppingsverhaal opgenomen. Dat verhaal wordt door een ander verteld en verweven met het eerste verhaal. De samenvoeging is zo elegant gedaan dat de lezer niet eens merkt dat het verhaal opnieuw begint.'
'Waar dan?'
De Conservator bladert verder en wijst: 'Kijk zelf maar! Het, eerste boek van Mozes, tweede hoofdstuk. Hier begint een nieuw scheppingsverhaal. Je hoeft geen theoloog of linguïst te zijn om te zien hoe deze woorden een zelfstandig verhaal inleiden.' Hij leest:
Dit is de geschiedenis van de hemel en de aarde. Zo ontstonden ze, zo werden ze geschapen. In de tijd dat God, de Heer, aarde en hemel maakte, groeide er op de aarde nog geen enkele struik en was er geen enkele plant opgeschoten, want God, de Heer, had het nog niet laten regenen op de aarde, en er waren geen mensen om het land te bewerken; wel was er water dat uit de aarde opwelde en de aardbodem overal bevloeide. Toen maakte God, de Heer, de mens. Hij vormde hem uit stof, uit aarde, en blies hem levensadem in de neus. Zo werd de mens een levend wezen.!
[* Genesis, eerste boek van Mozes 2:4-7]
'Valt het je op dat dit een losstaande inleiding is van een ander scheppingsverhaal?' vraagt Beatriz.
'In de eerste versie', zegt de Conservator, 'schept God hemel en aarde, licht en donker, zee en land, planten, vogels, vissen, zeedieren, landdieren en uiteindelijk de mens, man en vrouw. In die volgorde.'
'Maar in het volgende vers is de volgorde anders,' gaat Beatriz verder, 'dan schept God eerst de aarde en de hemel en het water, daarna de man, daarna de planten, dieren en vogels en ten slotte de vrouw, Eva.'
'Hoe kunnen beide versies kloppen?' vraagt de Conservator.
'En zo kunnen we doorgaan', zegt Beatriz. 'Lees de verhalen maar over Noach. Ze kloppen niet met elkaar! Ergens wordt er in de Bijbel beschreven hoe Mozes naar het tabernakel gaat, vóórdat hij het heeft gebouwd. De boeken van Mozes zitten vol tegenstrijdigheden.'
'Onnauwkeurigheden', zegt de Conservator. 'Fouten.' Dan moet ik even naar binnen om te plassen.
5
Als ik terugkom heeft de Conservator nog een fles wijn opengetrokken. Een nachtvlinder fladdert ongeduldig en verbeten tegen een terraslamp. De maan schijnt door het gebladerte. Er waait een zeebries door het park.
Ik ga zitten en neem een slok wijn. Beatriz en de Conservator nemen me op alsof ze willen weten of ik genoeg heb.
'De theologie zit vol "raadsels" die overduidelijk zijn', zegt de Conservator. Hij haalt diep adem voordat hij verdergaat: 'Die onvolkomenheden in de boeken van Mozes zijn altijd bij de theologen, rabbijnen en priesters bekend geweest. Ze zijn genegeerd omdat ze een grotere waarheid dienden. In de zevende eeuw al zeiden kritische theologen dat Mozes de boeken onmogelijk zelf kan hebben geschreven. De theologen zijn daar al honderden jaren van op de hoogte. Als je waar ook ter wereld op een theologische faculteit je oor te luisteren legt, dan is dat een van hun principiële uitgangspunten voor het begrip van de Bijbel. Mozes heeft de boeken van Mozes niet geschreven.'
Beatriz nipt van haar wijn en neemt me op.
'Dit alles brengt ons op de bronhypothese', zegt de Conservator.
'De JEPD-theorie', voegt Beatriz eraan toe. 'En dat betekent?'
'JEPD is de hypothese dat de boeken van Mozes een verzameling zijn van minstens vier hoofdbronnen: J staat voor de jahwist, E voor de elohist, P voor de priesterbron en D voor Deuteronomium', legt Beatriz uit.
Ik sla een mug dood die op mijn onderarm is gaan zitten.
'De boeken van Mozes zijn negenhonderd jaar voor Christus begonnen en de hele reeks geschriften werd zo samengevoegd dat er in de vijfde eeuw voor Christus vijfhoeken waren', zegt ze.