Het is lastig uit te leggen waarom ik Grogor ging opzoeken. Het was niet alleen omdat ik mama niet wilde verliezen. Margot was als een dochter voor me, als mijn kind. Het gebeurde geregeld dat haar ervaringen en verdriet anders aanvoelden dan de mijne. We begonnen al van elkaar te verschillen.
Ik zei tegen Grogor dat ik zou vertrekken. Margot bleef. Ik zei tegen hem dat ik het met Nan zou bespreken en dat we het zo zouden regelen dat iemand anders Margots beschermengel werd, als het moest. Ik wist niet eens of dat kon en of het verstandig was, maar het was de moeite van het proberen waard. De blik in Grahams ogen, nu mama steeds meer tijd in bed doorbracht, ging me door merg en been.
Grogors antwoord zette me voor een raadsel. ‘Interessant,’ zei hij. En toen vertrok hij.
Hoewel mama zich maandenlang aan het leven vastklampte, stierf ze een pijnlijke en mensonwaardige dood. Kleine zegeningen waren er wel. Irina’s beschermengel verscheen wat vaker, in elk geval tegen het einde, en schonk haar spieren meer kracht zodat ze rechtop kon zitten in bed; zo nu en dan schonk hij haar een glimp van het hiernamaals in haar dromen en hij haalde haar over om Graham en Margot de dingen te zeggen die ze zo wanhopig graag wilden horen. Dat ze van hen hield. Dat ze altijd, altijd bij hen zou blijven. En dat het absoluut en volstrekt onmogelijk was dat Hamlet en Ophelia broer en zus waren. Graham moest zich laten nakijken om zoiets alleen al te denken. Wat Caliban betreft, was ze het helemaal met Margot eens: Caliban was een vrouw.
De begrafenis vond plaats op een mistige maandagochtend in oktober. Een handjevol rouwenden, engelen en een priester stonden rond het graf. Toen ze de kist in de aarde lieten zakken, ging ik zo ver mogelijk bij het groepje vandaan staan en smoorde ik mijn snikken in mijn gewaad. Totdat ik mijn hoofd ophief en zag dat Margot met haar vuisten tegen haar ogen gedrukt stond te huilen, met Graham naast haar, asgrauw en leeg, zijn gezicht strak als uit steen gehouwen. Ik kwam tot het besef dat het mijn taak was om hen hierdoorheen te loodsen. En dus beende ik met grote stappen terug naar Margot, legde mijn arm om haar middel en zei dat ze haar arm door die van Graham moest steken. Hij stond een eindje van haar af, links van haar. Ze aarzelde. Ik weet dat het moeilijk voor je is, zei ik. Tot nu toe had je vooral een band met mama. Maar nu heeft Graham je nodig. En jij hebt hem nodig.
Ze slaakte een trillerige zucht. De priester las iets voor uit de Bijbel: ‘De engel van de Heer waakt over wie hem vrezen, en bevrijdt hen…’ Ik zag dat Margot voorzichtig haar hand uitstak naar Graham en heel behoedzaam haar arm door de zijne stak. Nu had ze zijn volle aandacht, en hij schoof naar haar toe, zodat ze dicht naast elkaar kwamen te staan.
‘Gaat het wel, papa?’
Graham knipperde zijn tranen weg. Even later knikte hij. Het was de eerste keer dat ze dat woord gebruikte en die nieuwe titel, ‘papa’, schonk hem kracht. Hij legde zijn ruwe hand over de hare en ze klampte zich vast aan zijn arm. Ik durf te zweren dat ik hem zag glimlachen.
Het heeft jaren geduurd voordat ik begreep hoe het mogelijk was dat een demon in staat was om een mens te doden. Later zei Nan dat hij dat niet had gedaan: Irina was gestorven uit schuldgevoel. Het schuldgevoel over de abortus die ze jaren geleden had ondergaan vormde in elk geval een vruchtbare bodem voor de bacil die Grogor in haar had geplaatst. Niet dat ik me ook maar enigszins beter ging voelen toen ik dat wist. Het legde de kiem voor heel iets anders: wraak.
11
EEN KORT FILMPJE OVER ARROGANTIE
Ik kan je maar beter alvast waarschuwen: als tiener was ik bepaald geen engel.
Sorry, ik kon het niet laten. Maar je snapt wat ik bedoel.
Toen ik dertien werd, kromp de wereld tot het formaat van een tube lijm. Ik kwam erachter dat ik met dit magische spul niet alleen posters van Donny Osmond aan de wanden van mijn slaapkamer kon plakken, maar dat het me bij de hand nam, ver weg van het verdriet dat sinds mama’s dood zijn modderige laarzen onder onze tafel had gestoken. Ik zat amper op de school in de buurt of ze wilden me er alweer af trappen. Papa heeft hemel en aarde bewogen om te zorgen dat ik mocht blijven. Ze gingen alleen akkoord omdat ik voor Engelse literatuur de hoogste cijfers van de klas had, en op voorwaarde dat ik niet meer zou spijbelen en de andere kinderen nooit meer zou overhalen om high te worden.
De eerste jaren na mama’s dood zwierf ik als een eenzame wolf door het leven, schreef ik ’s nachts droefgeestige gedichten om de stilte te verdrijven, sloot ik vriendschap met de verkeerde mensen en keek ik toe hoe papa zijn dagen sleet, starend naar de klok op de schoorsteenmantel die allang niet meer tikte. Er ging veel tijd overheen voor er eindelijk een nieuw boek van hem op tafel lag. Ik las het manuscript en gaf uitgebreid feedback. Hij grijnsde om mijn vroegrijpe vermogen om de zwakke punten in de plot en slordig uitgewerkte personages eruit te vissen. Hij sleepte zijn oude schrijfmachine van zijn bureau en zette hem op het make-uptafeltje in mijn kamer. ‘Schrijven,’ zei hij. En dat deed ik.